Ψυχολογικές Διαστάσεις της Θεραπευτικής Ιππασίας

Τα Οφέλη μιας Σχέσης Ειλικρίνειας και Αμοιβαιότητας.

Στην αρχαιοελληνική μυθολογία, είναι η Αθηνά (<<δαμάσιππος>, <χαλινίτης>), που δίδαξε στον άνθρωπο τον δαμασμό του αλόγου, ή, από μια άλλη προοπτική, τον δαμασμό του ίδιου του ανθρώπου, ώστε να κατορθώσει να επιστρατεύσει , να συγκροτήσει και να εναρμονίσει το δυναμικό του στα πλαίσια της αλληλεπίδρασης με το άλογο. Στα πλαίσια της θεραπευτικής ιππασίας,² αν μπορούμε να μιλήσουμε για έναν <δαμασμό>, αυτός δεν νοείται ως επιβολή και καταπίεση, αλλά μάλλον ως συστηματοποίηση των αδιαμόρφωτων στην αρχή δυνατοτήτων που προσφέρει η σχέση με το άλογο, μια σχέση ειλικρίνειας, αυτογνωσίας, αμοιβαιότητας και αλληλοσεβασμού.

Ο συμμετέχων στην θεραπευτική ιππασία, μαθαίνει να αναγνωρίζει και να σέβεται τα όρια του, να εστιάζει τις προσπάθειες του, να αναλαμβάνει ευθύνες και πρωτοβουλίες, να οργανώνει τα συναισθήματα του και τις σχέσεις του. Μαθαίνει για τον εαυτό του, αλλά όχι μόνο για τον εαυτό του. Οι σύγχρονες προσεγγίσεις στην θεραπευτική ιππασία, προχωρούν πολύ περισσότερο, βλέποντας το άτομο και το άλογο που αλληλεπιδρούν, ως ένα ζωντανό σύστημα, με δυνατότητα συντονισμένης δράσης και δημιουργικής έκφρασης (Shpitsberg & Karpenkova, 2000).³ Το άλογο της θεραπευτικής ιππασίας πρέπει να "υπερβεί το φυσικό του ένστικτο", προκειμένου να αποδεχθεί έναν συχνά "εύθραυστο και ασυντόνιστο" αναβάτη (βλ. Good Shepherd Academy, 2006). Την ίδια όμως διάθεση ανταπόκρισης πρέπει να δείξει και ό άνθρωπος, που καλείται να κατανοήσει κι εκείνος τη συμπεριφορά του αλόγου και να ανταποκριθεί σε αυτήν με τον πλέον δημιουργικό τρόπο. Έτσι, ο συμμετέχων εισάγεται σταδιακά σε μια δημιουργική σχέση, με στόχο την πραγμάτωση του λανθάνοντος δυναμικού που μπορεί να ενεργοποιηθεί μέσω του συστήματος άνθρωπος – άλογο.

Μέσα σε αυτό το ζωντανό σύστημα, το άτομο προτρέπεται να συμμετέχει αυθεντικά: Όπως ακριβώς το άλογο είναι ένας ειλικρινής και αξιόπιστος σύντροφος, έτσι και ο άνθρωπος χρειάζεται να γίνει ειλικρινής με τις δυσκολίες του, να αναπτύξει εμπιστοσύνη προς τους άλλους (άλογο, θεραπευτές), να αναγνωρίσει τις ανάγκες του αλόγου και τις δικές του (βλ. Good Shepherd Academy, 2006). Πολλές φορές, τα άτομα δεν έχουν εμπειρία στο να διαμορφώνουν δεσμούς εμπιστοσύνης με τους άλλους και τείνουν να δυσπιστούν εξίσου απέναντι στον εαυτό και τις ικανότητες τους αποφεύγοντας τις "δύσκολες" καταστάσεις. Οι σχέσεις που δημιουργούνται στο πλαίσιο της θεραπευτικής ιππασίας, είναι ένας "κοινωνικός μικρόκοσμος". Τα προβλήματα του συμμετέχοντος θα εκφραστούν πολύ σύντομα "στο εδώ και τώρα της θεραπευτικής σχέσης", επιτρέποντας την άμεση, σωματική και ψυχική κατανόηση και διαχείριση τους.

Οι ρυθμικές κινήσεις του αλόγου, έχουν θεωρηθεί ως μια μορφή θεραπευτικής παλινδρόμησης στην ασφάλεια της βρεφικής ηλικίας, ένα μέσο απελευθέρωσης από κάθε είδους ματαιώσεις. Αλλά η επαφή με το άλογο μπορεί επίσης να φέρει στην επιφάνεια διάφορες ανασφάλειες, που δεν προκαλούνται από το ίδιο το άλογο, αλλά ενεργοποιούνται κατά την επαφή μαζί του, διαφωτίζοντας τα τρωτά μας σημεία (Melhem, 2000). Η θεραπευτική ιππασία παρέχει ένα ελεγχόμενο πλαίσιο, μέσα στο οποίο το άτομο μπορεί να μάθει να βλέπει, να διαχειρίζεται και να αλλάζει τα δυσλειτουργικά πρότυπα. Ο θεραπευτής, ως "μείζων τρίτος του συστήματος", είναι εκεί για να συντονίσει και να υποστηρίξει τις δραστηριότητες του ατόμου, να το βοηθήσει μα μπει στη σχέση με το άλογο και μέσα σε αυτήν τη σχέση να αναγνωρίσει και να εργαστεί με τις δυσκολίες του. Θα υποστηρίξει επίσης το άτομο στην προσπάθεια του να επεξεργαστεί τη θέση / το ρόλο του μέσα στη σχέση με το άλογο, να οργανώσει τις σκέψεις και τα συναισθήματα του και τέλος να εφαρμόσει τη νέα γνώση του και τις υπόλοιπες δραστηριότητες της ζωής του: Μαθαίνοντας πώς να αλλάζουμε μέσα στη σχέση με το άλογο, μπορούμε στη συνέχεια να μεταφέρουμε αυτή τη γνώση και σε άλλες καταστάσεις και να τις αλλάξουμε προς το θετικό.

Δεν χρειάζεται, λοιπόν, να μας εκπλήσσει ο μεγάλος αριθμός εργασιών που αναφέρονται στην ψυχολογική αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής ιππασίας. Η αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής ιππασίας στη βελτίωση της σωματικής κατάστασης είναι τεκμηριωμένη εδώ και 50 περίπου χρόνια (βλ. North American Riding for the Handicapped Association (NARHA), 2006), αλλά η επίδραση της στον ψυχισμό άρχισε να έρχεται στο προσκήνιο από τα τέλη της δεκαετίας του ΄80 (βλ. Spink, 1993), με αίσια αποτελέσματα σε περιπτώσεις κατάθλιψης, προβλημάτων προσκόλλησης, αυτισμού, αγχωδών διαταραχών, εξαρτήσεων, υπερκινητικότητας, μαθησιακών δυσκολιών και ποικίλων άλλων προβλημάτων.

Τα θετικά αποτελέσματα που αναφέρονται στις δημοσιευμένες εργασίες είναι ποικίλα?². Αύξηση της πρόσβασης στα συναισθήματα, μείωση του άγχους, χαλάρωση, ανάπτυξη θετικής αυτοαντίληψης και αυτοπεποίθησης, κατάκτηση νέων γνωστικών δεξιοτήτων, αυξημένη επίγνωση της εσωτερικής και εξωτερικής πραγματικότητας, θετικές αλλαγές στη συμπεριφορά, αυξημένη ικανότητα για ρύθμιση της συμπεριφοράς, καλλιέργεια επικοινωνιακών δεξιοτήτων. Ενισχύεται επίσης η διαδικασία κοινωνικοποίησης των ατόμων που κινδυνεύουν από κοινωνική περιθωριοποίηση (ιδρυματοποίηση, παραβατικότητα, χρόνια ανεργία, ουσιοεξάρτηση, αλκοολισμός, διαταραχές στη διατροφική συμπεριφορά κ.α.) και η διαδικασία δόμησης ταυτότητας και αίσθησης του ανήκειν.

Για τα άτομα που δεν ανταποκρίνονται στις παραδοσιακές θεραπείες που παρέχονται από τα κλινικά πλαίσια, η επαφή με το άλογο καθιστά πιο ελκυστικό το πλαίσιο της θεραπείας και παρέχει κίνητρα και ενθάρρυνση για την επιδίωξη στόχων που ίσως κάποτε να θεωρούσαν ανέφικτους,³ χρησιμοποιώντας διαφορετικές μεθόδους ανάλογα με τις ατομικές τους δυνατότητες και ενεργοποιώντας τους ψυχο-σωματικούς τους πόρους. Όπως διατυπώνεται στη φιλοσοφία της Ακαδημίας του Good Shepherd (2006), επειδή το ένστικτο της επιβίωσης υπάρχει σε όλα τα όντα, η δύναμη για θεραπεία υπάρχει μέσα σε όλα τα όντα. Στο χώρο της θεραπευτικής ιππασίας, καλλιεργούνται αυτές οι φυσικές δυνατότητες του ανθρώπου για ανάπτυξη και θεραπεία.

Το άλογο δεν είναι ά-λογο. Έχει τη δική του λογική και τον δικό του λόγο, ή μάλλον μπορεί να αποκτήσει ένα λόγο ισχυρό στην κλινική πράξη, λόγο θεραπευτικό και απελευθερωτικό του λανθάνοντος δυναμικού του ατόμου. Κι όπως πολύ σοφά συμβολίζεται στα παραδοσιακά παραμύθια των λαών, αναβάτης και άλογο ξεκινούν μαζί ένα ταξίδι μέσα από το οποίο ο πρώτος θα γνωρίσει τον εαυτό του, σώμα, ψυχή και πνεύμα, για να ανακαλύψει τελικά την πραγματική του ταυτότητα και μαζί την αρμονία με τον κόσμο γύρω του.

Σοφία Τριανταφυλλίδου

                  Ψυχολόγος,

                 Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Κρήτης

1. Βλ. και το άρθρο της Γιαλούρη, Α. (2001). Ίπποι Εξαίρετοι στη Μεγάλη Πομπή. Το Άλογο στη Φύση, τον Μύθο, την Τέχνη. Εφ. Καθημερινή (Ένθετο), 08/02/2001, σσ. 17-20
2. Με τον όρο θεραπευτική ιππασία, εννοούμε κάθε πρόγραμμα ιππασίας που υιοθετεί δραστηριότητες σχετικές με άλογα για την αντιμετώπιση των σωματικών και ψυχολογικών δυσκολιών των συμμετεχόντων, στελεχώνεται δε από εξειδικευμένους επαγγελματίες διαφόρων σχετικών τομέων (φυσικοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, ψυχολόγους κ.α.)
3. Shpitsberg, I & Karpenkova, I. (2000). Therapeutic Riding. New Possibilities of Body – Oriented Psychotherapies. Proceedings of the 10th International Therapeutic Riding Congress, April 2000, Angers – Samur, France, Riding for the Disabled International.
4. Έχει παρατηρηθεί ότι τα άλογα έχουν επίγνωση των αναγκών των αναβατών τους και πολλές φορές κάνουν προσαρμογές στην κίνηση τους, προκειμένου να μην πέσει ο αναβάτης τους (βλ. Good Shepherd Riding Academy)
5. Good Shepherd Riding Academy
6. Yalom, I. (2002). Το Δώρο της Ψυχοθεραπείας. Εκδ. Άγρα, Αθήνα, σσ. 74-95.
7. Ενδεικτικά, βλ. Rivy, B. (2000). Therapeutic Riding and Autism. Proceedings of the 10th International Therapeutic Riding Congress, April 2000, Angers – Samur, France, Riding for the Disabled International.
8. Melhem, M. (2000). Dare to be Afraid. Proceedings of the 10th International Therapeutic Riding Congress, April 2000, Angers – Samur, France, Riding for the Disabled International.
9. Goldbeter – Merinfeld, E. (1994). Ο Μείζων Τρίτος του Συστήματος. Τετράδια Ψυχιατρικής, v.45, σσ. 34-38.
10. NARHA (1998). Understanding Riding Therapy. (6/98). NARHA Guide. Denver.
11. Spink, J. (1993). Developmental Riding Therapy. A Team Approach to Assessment and Treatment. Tucscon, AZ: Therapy Skill Builders.
12. Για μια σύνοψη των ευρυμάτων μέχρι το 2000, βλ. Proceeding of the 10th International Therapeutic Riding Congress, April 2000, Angers – Samur, France, Riding for the Disabled International.
13. Βλ. Heine, B. (1997). Introduction to Hippotherapy. Stirdes magazine, NARHA, April 1997, vol. 3, no 2.
14. Good Shepherd Riding Academy, όπ.π.
15. Βλ. Cooper, J. (1983). Fairy Tales. Allegories of Inner Life. Aquarian Press.

Κοινοποίηση σελίδας